می خواهید کتابتان را به انگلیسی یا زبانهای دیگر ترجمه کنید؟

ترجمه کتاب های تخصصی در بررسی سیر تاریخی مطالعات ترجمه

ترجمه کتاب و متون فنی- تخصصی در گذر زمان همواره بخشی بسیار پرکار در مباحث نظری صاحبنظران مطالعات ترجمه بوده است. منطق مربوطه به هنگام پرداختن به ترجمه متون تخصصی عموما این بوده که یک نوشته یا متن و بویژه کتاب ادبی متضمّن پیچیدگی های خلاقانه زبان است که مترجم را ملزم به بازگشایی مجدد این پیچیدگی ها در هنگام ترجمه به روش خلاقانه می کند، حال انکه مترجم متن کتاب های تخصصی و فنی فقط لازمست به گفتمانی بپردازد که واژگانی یکنواخت و معادل های از پیش آماده ای دارد و استفاده از زبان (سَبک) نیز در ترجمه متون تخصصی ساده و راحت است.

به عبارت دیگر، این دسته از صاحبنظران رشته مطالعات ترجمه برآنند، هر کسی که دانش منطقی زبان و سطح بالای دانش فنی یا تخصصی داشته باشد، می تواند ترجمه کتاب و متون تخصصی یا فنی را بخوبی انجام دهد، در حالی که افراد بسیار معدودی می توانند حتی به زبان مادری خودشان شعر بگویند یا داستان بنویسند یا ترجمه کتاب ادبی انجام دهند. بنابراین، بخصوص ترجمه ادبی (از جمله انجیل) همیشه نیاز به تفکر جدی است، در حالی ترجمه تخصصی یا فنی فقط نیاز به افراد فنی دارد که واژگان یک رشته تخصصی را به خوبی بشناسند.

مولفان کلاسیکی که مطالبی درباره ترجمه کتاب و متون دیگر از قبیل متون ادبی نوشته اند، مانند آنچه از شلرماخر نقل شده حتی از دادن لقب مترجم به کسانی که متون غیرادبی یا بسیار تخصصی و علمی را ترجمه می کنند امتناع می کنند، و دقیقاً خط سنتی تفکر درباره این مساله را نشان می دهند. اجازه دهید بخشی از تقریرات مشهور شلرماخر را در اینجا بیاوریم:

هر قدر ردپای کمتری از نویسنده در متن اصلی دیده شود، نقش او به عنوان یک بخش مفروض از موضوع متن بارزتر می شود و مولف نیز به نوبه خود، هر قدر بیشتر از ترتیب فضا و زمان پیروی کرده باشد، متن ترجمه شده از اثر بیشتر به یک تفسیر ساده از متن اصلی مبدّل می شود. بنابراین، (به عنوان مثال) در ترجمه مقالات روزنامه ها و سفرنامه ها، متون ترجمه شده در اولین گام، کاملا نزدیک به تعبیر و تفسیر یک مفسّر (interpreter) از مطالب مطرح شده در آنهاست. و طنز موضوع هنگامی است که ادعای بزرگتری هم مطرح شود مبنی بر آنکه نویسنده  بخواهد خود را به عنوان یک هنرمند هم جا بزند؛ تنها اسباب مضحک­ه است.

در عین حال، هر قدر روش مشاهده و شکل دادن معانی توسط نویسنده، بیشتر در متن ترجمه در هنگام بازنمایی اثر مشاهده شود، می توان گفت که ترجمه بیشتر از یک سبک انتخاب شده آزاد و بدون وابستگی پیروی کرده است، و کار مترجم به بخشی از یک زمینه قوی هنری مبدّل می شود… در این مقیاس دوگانه، مترجم در ترجمه متون از مرحله مفسّر (interpreter) بالاتر می رود تا اینکه به جایگاه مناسب خود می رسد؛ (یعنی) انتقال محصولات ذهنی هنری به خواننده که در آن، قدرت ترکیبیِ آزاد خاصِ مولف و روح زبان که منبع نظام مشاهدات اوست، در متون ترجمه شده مشهود است .”

بنابراین…، عمل ترجمه از این زاویه فقط یک فعالیت مکانیکی است… و در اینجا، تمایز اندکی بین بهتر و بدتر وجود دارد، مخصوصا تا زمانی که از بدتر اجتناب می شود (شلرماخر، ۱۸۱۳).

برای درک این نوع ملاحظات نیازی نیست به قرن نوزدهم که شلرماخر متعلق به آنست متوسل شویم. فیلسوف اسپانیایی، ارتگا گاست در سال ۱۹۳۷ نوشت که ترجمه کتاب و متون و بخصوص ترجمه متون تخصصی کاری امکان پذیر است (در حالی که ترجمه متون ادبی، غیرممکن است)، چون متون فنی به زبان های طبیعی نوشته نشده اند، بلکه خودشان یک نوع ترجمه به زبانی کم و بیش ساختگی هستند (زبان فنی)، که منظور وی از این زبان ساختگی، واژگان فنی-تخصصی خاص این قبیل متون است.

اگر چیز مدرن تری می خواهید، دایره المعارف مهم بریتانیکا (۱۹۷۴: ۲۲) در مدخل خود درباره ترجمه کتاب و متون فنی – تخصصی می گوید که ترجمه فنی تخصصی تنها نوع ترجمه است که در آن، نسخه های ترجمه می توانند به اندازه نسخه اصلی، خوب باشند.

اگر این بحث را بکلی پوچ بدانیم، حداقل آنست که بایستی بگوییم کیفیت ترجمه کتاب و متون ادبی، یا بسیار پایین تر از متون اصلی است، یا اصولا نمی توان ترجمه ای از آنها بدست داد و بطور کلی ترجمه واقعی و صحیحی از آنها وجود ندارد.

در واقع، مشخصه اصلی بحث درباره ترجمه کتاب از نظر متفکران سنتی رشته مطالعات ترجمه، علاوه بر سایر موارد (فرانکو اکسلا، ۲۰۰۱)، فقط وسواس در باره میزان یگانگی درونی متون ترجمه (با متون مبدا) می باشد، که تنها در باره ترجمه انجیل و آثار مولفان بزرگ کلاسیک مصداق پیدا می کند.

از نظر قُدما، بقیه متون ترجمه صرفا مکانیکی تلقی می شوند و در فعالیت ثانویه ای همچون ترجمه متون بسختی می توان گفت که اصولا ارزش بررسی عمقی را داشته باشند.

مطابق با این عقیده، و حتی حالا که یونسکو خواستار آن شده است که مترجمان فنی-تخصصی در هنگام ترجمه کتاب ها و متون تخصصی همواره نام خود را در پای متن ترجمه ذکر کنند، شاهدیم که نام مترجم متون تخصصی و فنی به ندرت در گوشه ای از کار منتشر شده دیده می شود، مخصوصا در مجلات علمی.

این حقیقت، فرضیه فعالیت مکانیکی را تقویت می کند و موقعیت مترجم را در ترجمه کتاب ها و متون تخصصی و فنی تا حد یک کار پشتیبانی فنی صرف پایین می آورد، یعنی یک آینه زبانشناختی صرف، بدون اینکه تاثیر خاصی بر محتوا، چشم انداز و تاثیر متون منتشر شده داشته باشد، با این توجیه که آنها (مترجمان تخصصی و فنی) در ترجمه کتاب یا مقاله ای که به آنان واگذار می شود فقط بر دایره واژگان متون تخصصی و فنی تسلط دارند.

نکته متناقض این است که عکس این مساله در مورد پرداخت حق الزحمه آنها وجود دارد؛ دستمزد و هزینه ترجمه کتاب و متون تخصصی و فنی نسبت به ترجمه ادبی بیشتر است!

اکنون بحثی که کم و بیش به صراحت مطرح شده (که مستقیماً از قانون عرضه و تقاضا اقتباس شده است) این است که افراد بسیار اندکی هستند که در حین ترجمه کتاب اعم از تخصصی یا فنی می توانند موضوعات تخصصی و فنی پیچیده محتوای آنها را درک کنند، در حالی که (تقریبا) همه قادر به درک متون ادبی و حتی ترجمه آنها هستند.

با این وجود، به نظر می رسد زمانه به کندی در تغییر است (دست کم در نیمه دوم قرن بیستم) و می توان برخی محققان و دست اندرکاران را یافت که بجای آنکه تناقض اشکار فوق را در امر ترجمه متون تخصصی درنظر بگیرند، تلاش می کنند بیشتر به پیچیدگی نقش مترجم در ترجمه کتاب ها و متون تخصصی و فنی بپردازند.