ترجمه مقالات پزشکی

هر مترجم متون و مقالات علمی پس از چندین سال فعالیت حرفه‌ای، دانش، تجربه و تخصص بسیاری را در زمینه های متعددی از قبیل واژگان تخصصی، مهارتهای نگارشی، اطلاعات فرهنگی و مهارت در استفاده از ابزارهای ترجمه به کمک کامپیوتر (CAT tools) کسب می کند. برخی از مترجمان، ترجمه مقالات پزشکی (medical translation) را بر می گزینند، حوزه ای که بیشترین تسلط را در ترجمه متون آن دارند و از انجام آن لذت می برند.

مقاله پیش رو، اولین مقاله از مجموعه مقالاتی است که سایت ایرنتکام در ارتباط با ترجمه متون پزشکی منتشر می کند، و هدف آن کمک به مترجمان مبتدی است که به‌تازگی ترجمه پزشکی را شروع کرده‌اند. این مقاله نیز حاوی مقدمه ا‌ی کوتاه در ارتباط با ترجمه مقالات پزشکی است. اولین ترجمه‌های پزشکی، معمولا بسیار چالش برانگیز و دشوار هستند، اما رعایت این نکات و جزئیاتی که به‌ظاهر ابتدایی به‌نظر می‌رسند، به مترجم کمک می کنند تا در حد یک مترجم حرفه‌ای پیشرفت کند. امیدواریم این نکاتی که در ادامه بیان خواهد شد، به شما نیز در این راه یاری رساند.

نگاهی به حوزه پزشکی و لزوم ترجمه مقالات پزشکی

در تعریفی کوتاه از حوزه‌ی عظیم پزشکی، می‌توان گفت: “پزشکی علمی است که با پیشگیری، درمان و معالجه بیماری‌ها سر و کار دارد.” پزشکی، یک شاخه‌ی واحد در علم نیست؛ بلکه رشته‌های بی‌شماری که در ارتباط با یکدیگر هستند را در بر می‌گیرد. این حوزه، تنها متمرکز بر زمینه‌های تخصصی پزشکی (مانند پزشکی اطفال، جراحی یا رادیوتراپی) نیست، بلکه با سایر علوم (مانند بیوشیمی، میکروبیولوژی و فارماکولوژی) نیز مرتبط است.

بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که ترجمه مقالات پزشکی ، ترجمه‌ی حوزه‌ای پهناور از متون مرتبط با پزشکی است. لذا ترجمه پزشکی نیز، به همان اندازه گسترده است و به همان اندازه که تخصصی است، نیازمند مترجمینی زبده و حرفه‌ای است. بدیهی است که مترجمان حرفه‌ای (برای آن‌که بتوانند از عهده‌ی ترجمه‌های تخصصی پزشکی به‌خوبی بر آیند)، باید تسلط کاملی بر زبان مبدأ و مقصد و (تا حد امکان) بر موضوع داشته باشند.

این مترجمان باید کمبودهای اطلاعاتی را از طریق روش‌هایی مانند دسترسی به منابع زبانی به‌روز‌شده (دیکشنری‌ها و سایر مطالب مرجع) برطرف کنند و زمان زیادی را صرف انجام کارهای تحقیقاتی و سندپردازی کنند. پزشکی، حوزه‌ای پهناور و از قدیمی‌ترین شاخه‌های دانش بشری است. می‌توان گفت که بخشی از اصطلاحات تخصصی پزشکی که اکنون (به انگلیسی و اکثر زبان‌های غربی) استفاده می‌کنیم، میراثی بجا مانده از ۲۵ قرن در تاریخ است؛ آن دسته از واژگان پزشکی که ریشه‌ی یونانی یا لاتین دارند و مربوط به قرن ۵ پیش از میلاد اند (مانند carcinoma، artery و یا thrombus) با شرایط جدید امروز همزیستی دارند و به‌عنوان مفاهیم، فنون، بیماری‌هایی که به آن اشاره می‌کنند، کشف و یا اختراع شده‌اند.

در ترجمه مقالات پزشکی ، متون تخصصی پزشکی بسیار متنوع و متفاوت اند، مانند نسخه‌ها، برچسب محصولات دارویی، دستورالعمل‌های استفاده از تجهیزات پزشکی، مقالات چاپ شده در مجلات پزشکی، متون تبلیغاتی داروها، رضایت‌نامه عمل جراحی بیماران، سوابق پزشکی، کتاب‌های درسی پزشکی، نرم‌افزار و راهنمای نصب تجهیزات بیمارستانی، حق ثبت اختراعات و روش های پزشکی و غیره. لحن و سبک استفاده‌شده در هر متن پزشکی، با توجه به نوع متن و مخاطب آن متفاوت است.

برای مثال سبک و لحن متنی که برای تبلیغات تلویزیونی یک نوع مُسَکِن استفاده می ‌شود، با سبک و لحن متنی که در بسته‌بندی همان مسکن درج می‌شود متفاوت است و یا لحن بکار رفته در فرم رضایت بیمار برای شرکت در یک کارآزمایی بالینی، با لحن استفاده شده در پروتکل همان آزمایش بالینی که برای متخصصان مراقبت‌های بهداشتی نوشته متفاوت است.

ویژگی های ترجمه مقالات پزشکی چیست؟

همانطور که گفتیم، متون پزشکی در اشکال مختلفی وجود دارند، اما نگارش و ترجمه مقالات پزشکی یا متون تخصصی این حوزه مستلزم سه ویژگی ثابت است که بایستی رعایت شوند: صحت، دقت و وضوح.

متون پزشکی از “زبان علمی” استفاده می‌کنند، و ترجمه مقالات علمی باید عاری از عقاید و احساسات شخصی باشند و یکی از مشخصه‌های این متون این است که باید کاملا عاری از فردیت یا معنای ضمنی باشند و باید به صراحت بیان شوند. از آن‌جا که علم نیاز به عینیت و هدفمندی کامل دارد، در ترجمه مقالات پزشکی و ترجمه متون علمی نیز باید از زبانی استفاده کرد که از هرگونه ابهام احتمالی جلوگیری کند.

نظارت بر انتشار متون پزشکی و ترجمه آنها چگونه است؟

متون پزشکی، معمولا توسط نهادهای نظارتی کشورها (مانند سازمان غذا و دارو در کشورها) مورد تأیید قرار می‌گیرند. ساختار، متن و صحت متون پزشکی مواردی کلیدی هستند که توسط مقامات مسئول، با دقت تنظیم و کنترل می‌شوند و به‌سادگی نمی‌توان از مقررات آنها چشم‌پوشی کرد. به این مثال توجه کنید: متنی با عنوان “خلاصه‌ی مشخصات محصول” همراه با مواردی که باید روی بسته‌بندی درج گردد و لیبل‌ها، بایستی در سازمان مسئول ثبت شود تا مجوز لازم برای فروش محصول در بازار هدف صادر شود.

این متون برای تأیید شدن توسط سازمان نظارتی مسئول باید از لحاظ ساختار و متن، کاملاً با استانداردهای مشخصی مطابقت داشته و بایستی با توجه به بازار هدف، بومی‌سازی شده باشند. همان‌طور که گفته‌شد، ترجمه مقالات پزشکی و سایر متون حوزه پزشکی، یک زمینه‌ی تخصصی در ترجمه است که به‌طور مستمر در حال رشد است. بخشی از ترجمه‌های انجام‌شده متون پزشکی به زبانهای مختلف، به دستور مراجع صالح نظارتی حوزه پزشکی و قضایی در کشورها انجام می شود.

چالش های ترجمه متون و مقالات پزشکی

ترجمه مقالات و متون پزشکی مشکلات و چالش‌هایی دارد که آن‌ها را می‌توان به دو دسته تقسیم کرد. دسته‌ی اول تله های عمومی هستند که به‌صورت ذاتی در ترجمه هر زبان به زبان دیگر وجود دارد. به‌عنوان مثال در ترجمه مقاله پزشکی فارسی به انگلیسی ، این چالش ها می‌تواند شامل استفاده نادرست از شکل مجهول، لغات مترادف‌نما، تفاوت در استفاده از حرف تعریف و سایر موارد باشد. دسته دوم مشکلات خاص هستند که  شامل موارد ریر اند:

• زبان انگلیسی، در ترکیب اصطلاحات بسیار فنی و همینطور اصطلاحاتی که جنبه فنی‌بودن آن‌ها کمتر است، قابلیت و انعطاف‌پذیری بیشتری دارد، اما در ترجمه آنها فرضا به فارسی ممکن است با چالش فقدان معادل روبرو شویم.
• در برخی زبانها مانند اسپانیایی برای ذکر نام داروها، معمولا از نماد تجاری آن‌ها استفاده می‌کنند. در حالی که در زبان انگلیسی، بیشتر از نام علمی مواد استفاده می‌شود.
• در زبان انگلیسی، در برخی ترکیبات، کلمات به‌صورت متوالی با یک خط تیره، در کنار هم ذکر می‌شوند؛ مانند ” “low-birth-weight infants. این کلمات که در کنار هم ذکر می‌شوند، ساختاری صفت‌گونه دارند که استفاده از آن‌ها در انگلیسی رایج است که مترجم در ترجمه آنها به فارسی یا هر زبان دیگری ممکن است به مشکل بخورد.
• برخی از کلماتی که به‌صورت روزمره به‌کار می‌بریم، در پزشکی معنای کاملاً متفاوتی دارند. مانند کلمه‌ی discharge که در فارسیی به معنی “تخلیه، خالی کردن” است اما در زمینه‌ی پزشکی، به معنای مرخص کردن بیمار از بیمارستان است.
• انگلیسی‌گراییِ غیر‌ضروری در ترجمه‌ انگلیسی به فارسی نیز یکی دیگر از مشکلات است. این مسئله که انگلیسی زبان علم است، واقعیتی غیر‌قابل انکار است که دانشمندان و محققان را مجبور به مطالعه آثار مرتبط با حوزه آکادمیک خود به زبان انگلیسی می‌کند، زیرا اکثر آن‌ها در اصل به زبان انگلیسی نوشته شده‌اند. به این ترتیب، افراد به تدریج تا اندازه‌ای با اصطلاحات انگلیسی آشنا می‌شوند که آن‌ها را متعلق به خود می دانند و در ترجمه مقالات پزشکی از آن‌ها به کرّات استفاده می ‌کنند؛ این روند فقط باعث گسترش خطا می‌شود.

یک مثال درباره ترجمه متون پزشکی

تا اینجا ترجمه پزشکی را به‌طور مختصری توضیح دادیم. در ادامه این مقاله، به عنوان طرح یک مثال، به ترجمه پروتکل‌های کارآزمایی بالینی، که جنبه‌ی خاصی از حوزه گسترده پزشکی است می پردازیم.

بنابر آنچه گفته شد، اگر فرضا ترجمه یا ویرایش مقاله انگلیسی یک پروتکل کارآزمایی بالینی (clinical trial protocol)، به ما داده شود، نمی‌توانیم صرفا آن را یک متن پزشکی معمولی که با آن در ترجمه مقالات پزشکی سروکار داریم فرض کنیم، زیرا احیانا با سایر حوزه ها همچون حوزه متون حقوقی نیز سروکار دارد. در اکثر کشورها، تحقیقات زیست‌شناسی از طریق کارآزمایی‌های بالینی، نیاز به اخذ مجوز قانونی دارند. هنگامی که یک آزمایشگاه دارویی می‌خواهد یک کارآزمایی بالینی در کشور انجام دهد، ابتدا باید مجوز مناسب را برای انجام این کار دریافت کند.

در سطور بالاتر این مقاله اشاره کردیم که فرضا هنگام ترجمه فارسی به انگلیسی این نوع از متون پزشکی، مترجم باید تمامی چالش‌هایی را که در ترجمه حوزه پزشکی به‌وجود می‌آید حل کند، مواردی مانند استفاده بیش از حد از افعال مجهول، حروف بزرگ و ضمایر ملکی، ترکیب اصطلاحات فنی / پزشکی و مواردی که کمتر فنی هستند و یا تکرار آن‌ها غیرضروری است و همچنین اجتناب از استفاده بیش از حد برخی واژگان انگلیسی.

مشتریانی از مراجع پزشکی که ترجمه متون پزشکی را سفارش می‌دهند، لازم است که از فرهنگ لغت MEDDra (فرهنگ لغت پزشکی برای فعالیت‌های نظارتی)[۱] استفاده کنند و لازم است از طریق اشتراک‌هایی که دارند، به مترجم نیز دسترسی دهند). مدترا (MedDRA) عبارت از یک ترمینولوژی بالینی پزشکی معتبر بین المللی است که توسط مقامات نظارتی و صنعت داروسازی که تحت نظارت آن می باشد استفاده می شود. این اصطلاحات که در تمام فرآیند های نظارتی قبل از بازاریابی محصول پزشکی تا پس از بازاریابی، و همچنین برای ورود دادها، بازیابی ، ارزیابی و استخراج و ارائه داده های مربوطه استفاده می شود، توسط شورای بین‌المللی هماهنگی الزامات فنی دارویی برای استفاده انسانی (ICH)[2] تهیه شده است و هدف آن ارائه اصطلاحات پزشکی استاندارد برای تسهیل تبادل اطلاعات در مورد محصولات پزشکی برای استفاده انسانی در زمینه بین‌المللی است.

امیدواریم که این توضیحات مختصر برای شما مفید واقع شده باشد. از دریافت نظرات شما در باره مطالب این مقاله خوشحال می شویم. به خاطر داشته باشید، هر زمان که به ترجمه مقالات پزشکی از فارسی به انگلیسی یا بالعکس نیاز داشتید می توانید با پر کردن فرم زیر مقاله خود را برای ما ارسال نمایید تا در اسرع وقت بررسی و ترتیبات لازم برای ترجمه آن انجام شود.

خدمات ترجمه مقالات پزشکی در شبکه ایرنتکام

خدمات ترجمه مقالات پزشکی در شبکه ایرنتکام توسط مترجمان مجرب و حرفه ای انجام می شود.

از دیگر خدمات ایرنتکام می توان به پارافریز و بازنویسی مقاله ، ترجمه نیتیو ، ترجمه کتاب و… اشاره کرد. جهت سفارش با شماره ۰۲۱۶۶۵۷۸۱۸۴ تماس حاصل نمایید .

[sc name=”form” ]

[۱] Medical Dictionary for Regulatory Activities

[۲] International Conference on Harmonisation of Technical Requirements for Registration of Pharmaceuticals for Human Use