می خواهید به عنوان یک حرفه به ترجمه متون علمی و مقالات تخصصی بپردازید؟

ترجمه تخصصی و ترجمه عمومی چه تفاوت‌هایی دارند؟

به احتمال زیاد عبارت‌های ترجمه تخصصی و ترجمه عمومی، بسیار به گوشتان خورده است اما منظور از ترجمه تخصصی و ترجمه عمومی دقیقاً چیست؟

در دوره‌ای که از لحاظ علمی به سر می‌بریم، رشته ها و تخصص‌های بسیار متعددی به‌وجود آمده است که هر کدام از آن‌ها نیز زیرشاخه‌های مخصوص به خود را دارد. برای مثال پزشکی یک رشته کلی است که زیرشاخه‌های بسیار متعددی دارد. این تعدد در رشته‌های علمی سبب گردیده است تا دایره لغات تخصصی نیز افزایش پیدا کنند.

تمامی رشته‌های آکادمیک و تخصص‌هایی که از روش غیر آکادمیک مانند روش‌های تجربی حاصل شده‌اند، همگی دارای واژگان و لغات مخصوص به خود هستند. در هر صنعت، شغل و رشته لغاتی که به کار برده می‌شود به چندین دسته تقسیم می‌گردد.

برای مثال یک دسته واژگانی هستند که معنای عمومی دارند و مختص به رشته‌ای خاص نیستند و دسته‌ی دیگر، لغاتی بسیار تخصصی مخصوص به همان رشته و یا صنعت مذکور هستند. لغات تخصصی، دارای معانی تخصصی هستند. بنابراین شما باید این واژگان را به معنای اصلیشان ترجمه کنید نه معنایی که به‌طور عمومی وجود دارد.

چه کسانی می‌توانند ترجمه تخصصی انجام دهند؟

شاید بسیار به گوشتان خورده باشد که می‌گویند سعی کنید در چند حوزه مشخص فقط ترجمه کنید! این مسئله بدان علت است که حوزه‌های تخصصی دارای واژگان و عبارت‌های بسیار مهمی هستند که شما نمی‌توانید بدون اشراف کامل روی یک موضوع به ترجمه آن بپردازید.

برای ترجمه متون علمی، در حقیقت باید خودتان یک متخصص در زمینه مذکور باشید تا بتوانید به‌درستی ترجمه کنید. بنابراین اگر می‌خواهید ترجمه متون علمی که نیازمند ترجمه تخصصی هستند را انجام دهید، باید بدانید که گام اول برای شما مطالعه است. مطالعه‌ی بسیار می‌تواند شما را در این امر بسیار کمک کند و یادتان نرود که نباید هیچ‌وقت از مطالعه غافل شوید. جهت کسب اطلاعات بیشتر در مورد ساختار مقالات علمی اینجا کلیک کنید.

حال که به معنای دقیق ترجمه تخصصی پی بردید، باید بدانید که ترجمه متون علمی نیز به چه صورت انجام می شود. برای پاسخ به پرسش “ترجمه متون علمی چیست”، باید در ابتدا به این پرسش پاسخ دهیم که خود متون علمی اصلاً چه چیزی هستند؟

متون علمی شامل واژگان و عبارات‌ تخصصی در یک رشته تخصصی است که نشأت گرفته از علم و منطق است. راستای اساسی متون علمی، منطق و عقلانی بودن ایده ‌ها است. در متون علمی شما با صنایع ادبی و مفاهیم انتزاعی سروکار ندارید.

البته در برخی از متون علمی نیز از صنایع ادبی ساده‌ای استفاده می‌شود اما مفهوم این صنایع کاملاً مشخص است و به‌هیچ‌وجه دو پهلو نیست و پیچش خاصی ندارد. متون علمی با قوانین و اصول علمی و منطقی سروکار دارد. اصول و قوانین علمی در همه جا یکسان هستند و تغییری نمی‌کنند.

ترجمه متون علمی چیست؟

همان‌طور که در قسمت قبلی بیان کردیم، متون علمی با قوانین و اصولی سروکار دارد که مشخص هستند. این همان مسئله‌ای است که در ترجمه بسیار به شما کمک می‌کند. برای فهم دقیق این مسئله یک مثال می‌زنیم. فرض کنید که در متنی انگلیسی با این عبارت مواجه شده‌اید: Newton’s Law of Universal.

ترجمه این عبارت قانون جهانی گرانش نیوتن است. عبارت Newton’s Law of Universal هیچ ترجمه دیگری جز موردی که گفتیم ندارد! (البته در برخی مواقع در هنگام ترجمه متن ممکن است با شرایطی مواجه شوید که باید این عبارت را ترجمه نکنید و یا به نحو دیگری عنوان سازید که این مسئله مربوط به ترجمه این عبارت نیست و به سایر جملات و تکنیک‌ های ترجمه مربوط می‌شود).

این مسئله‌ای است که از جهتی کار شما را آسان می‌سازد. موارد این چنینی که پایه و اساس ترجمه‌های علمی هستند، اصول، قانون و اصطلاحات جهانی هستند که ترجمه مشخصی دارند و اگر اصلاً نمی‌توان آن‌ها را به نحو دیگری ترجمه کرد. این مسئله شما را از دوگانگی در ترجمه نجات می‌دهد و به راحتی می‌توانید به ترجمه بپردازید. اما ترجمه متون علمی از جهات دیگر دشواری‌های بسیاری نیز دارد.

دشواری‌های ترجمه متون علمی

اگرچه بیان کردیم که قواعد و اصطلاحت جهانی و علمی پایه و اساس متون علمی هستند و ترجمه این عبارت ثابت و عموماً تغییر ناپذیر هستند، اما مسئله حائز اهمیت دیگری نیز وجود دارد.

مسئله این است که تعداد این اصطلاحات و قوانین مخصوص به هر رشته و تخصصص به قدری زیاد است که شما به‌راحتی نمی‌توانید به تمامی آن‌ها مسلط شوید! تسلط بر یک موضوع و تخصص مشخص، نیازمند تلاش و تجربه بسیاری است که به‌راحتی به‌دست نمی‌آید.

نکاتی که باید در ترجمه متون علمی در نظر بگیرید

قبل از ترجمه مطالعه کنید

قبل از آن‌که به ترجمه متون علمی بپردازید، در ارتباط با موضوعی که می‌خواهید ترجمه کنید تحقیق و مطالعه کنید. این مطالعه و تحقیق به شما بسیار کمک می‌کند.

زمانی که شما در ارتباط با موضوع ترجمه اطلاعات اساسی و پایه را داشته باشید، به مراتب فرایند ترجمه نیز برای شما آسان‌تر خواهد شد. اگرچه این مسئله ممکن است کمی وقت‌گیر باشد. اگر اطلاعات شما در زمینه ترجمه صفر است، بنابراین فکر کنید که یک دانش‌آموز مبتدی هستید و باید اصطلاحات پایه را بیاموزید.

از اصطلاحات و مسائل پایه‌ای غافل نشوید

شاید به خود بگویید حالا که در حال ترجمه تخصصی یک متن علمی برای مثال در حوزه دندان‌پزشکی هستم، باید به اصطلاحات بسیار تخصصی این زمینه رجوع کنم و آن‌ها را مطالعه کنم. این تفکری اشتباه است. قدم اول برای شما خواندن واژگان و اصطلاحات اساسی و پایه است.

شاید باورتان نشود ولی این اصطلاحات اساسی شاید بسیار بیشتر از خواندن واژگان بسیار بسیار تخصصی به شما کمک کند. زمانی که شما هیچ اطلاعاتی در ارتباط با زمینه مذکور ندارید، خواندن لغات بسیار تخصصی آن هیچ کمکی عملاً به شما نمی کند.

با یک متخصص در زمینه موضوع ترجمه مشورت کنید

برای مثال اگر در حال ترجمه یک متن در ارتباط با موضوع معماری هستید، می توانید با متخصصین این زمینه (اگر با آن‌ها ارتباط دارید) مشورت کنید و یا از آن‌ها بخواهید تا متن شما را یک بار بخوانند و ترجمه‌های غلطی که بسیار واضح هستند را برای شما مشخص سازند.

البته که پیدا کردن این افراد سخت است و بعید است که در تمامی زمینه‌های ترجمه تخصصی افرادی را بشناسید تا از آن‌ها بخواهید متن شما را تصحیح کنند اما اگر بتوانید این کار را بکنید، حداقل در ابتدای راه بسیار به شما کمک می‌شود. این افراد در زمینه‌هایی که درس خوانده‌اند متخصص هستند و می‌توانند در ارتباط با لغات تخصصی و عبارت‌های حرفه‌ای موجود در متن شما را بسیار یاری سازند.

از دیکشنری تخصصی همان موضوع استفاده کنید

دیکشنری‌ها می‌توانند شما را در این امر بسیار یاری سازند. توجه داشته باشید که دیکشنری‌ها انواع متعددی دارند و شما باید دیکشنری مخصوص به همان موضوع را در اختیار داشته باشید. با رجوع به دیکشنری تخصصی، می توانید به‌معنای صحیح بیشتر عبارت پی ببرید.

در چند زمینه باید حرفه‌ای شویم؟

برخی از افراد حرفه‌ای توصیه می‌کنند که برای ترجمه، بهتر است در چند زمینه محدود و مشخص حرفه‌ای شوید تا بتوانید بهترین کار خود را ارائه دهید. این افراد می‌گویند به جای آن‌که برای مثال در ترجمه حقوقی ۴۰ درصد مهارت داشته باشد، در ترجمه پزشکی ۳۰ درصد، در ترجمه روانشناسی ۵۰ درصد، در ترجمه ادبی ۷۰ درصد و در ترجمه فنی و مکانیکی ۲۰ درصد، به جای آن دو یا سه زمینه مشخص را انتخاب کنید و در آن‌ها بسیار حرفه‌ای شوید.

برای مثال در ترجمه حقوقی و روانشناسی ۹۰ درصد مهارت کسب کنید. این افراد این گونه تصور می کنند که رشته های بسیاری وجود دارد و لغات و اصطلاحات تخصصی بسیاری نیز وجود دارند و در تمرکز روی همگی آن ها شما نمی‌توانید حرفه‌ای شوید و یا به زمان زیادی نیاز دارید. این افراد توصیه می‌کنند که تنها چند زمینه مشخص و یا حتی یک زمینه را انتخاب کنید ولی در آن بسیار حرفه‌ای شوید.

اما برخی از افراد متخصص اعتقاد دارند که مترجمین با تلاش و کوشش بسیار می‌توانند در چندین زمنیه نیز همزمان پیشرفت کنند. اعتقاد آن‌ها بر این است که با پیشرفت تکنولوژی و اطلاعاتی و ابزارهایی که در اختیار مترجمی قرار دارد، امروزه آن‌ها می‌توانند در چندین زمینه کاملاً متفاوت نیز رشد کنند. به هرحال مسئله‌ای که مشخص است، این است که باید در این راه تلاش و کوشش بسیار کنید تا بتوانید در زمینه ترجمه متون علمی حرفه‌ای شوید.

تفاوت یک مترجم متخصص در ترجمه متون علمی با فرد متخصصی که زبان بلد است.

مسئله دیگری که در زمینه ترجمه متون علمی وجود دارد، این است که برخی از افراد مترجم نیستند و اصول و قواعد ترجمه را نمی‌دانند اما زبان بلد هستند و در زمینه یک رشته مشخص نیز درس خوانده‌اند، بنابراین به ترجمه می‌پردازند. برای مثال فردی در رشته مکانیک درس خوانده است و زبان انگلیسی را نیز بلد است، آن فرد شروع می‌کند به ترجمه مقاله مکانیک .

ما این کار را نه رد و نه تأیید می‌کنیم. درست است که تخصص در زمینه‌ای که ترجمه می‌کنید نیز مهم است اما اصول و قواعد اساسی ترجمه را فقط یک مترجم می‌داند. ترجمه به‌خودی‌خود و جدای از موضوع مورد ترجمه، دنیای بسیار گسترده‌ای دارد که نیازمند افراد متخصص است.

 موردی را که به‌عنوان مثال بیان کردیم (فردی که رشته مکانیک خوانده است) در نظر بگیرید، شاید آن شخص به لغات فارسی و انگلیسی رشته مکانیک تسلط کاملی داشته باشد اما از تکینک‌های ترجمه غافل است زیرا درس ان را نخوانده است! متاسفانه تأکیدی که روی اصطلاحات و واژگان تخصصی در ترجمه متون علمی می شود، سبب شده است تا ما شاهد افرادی باشید که از تکنیک‌ ها و اصول و ماهیت اصلی ترجمه بی‌خبرند و تنها مسلط به وازگان اساسی و ضروری هستند و در نتیجه با دانش زبان عمومی شروع به ترجمه متون علمی و تخصصی می‌کنند.

زبان عمومی نمی‌تواند خلأهای موجود در ترجمه را بپوشاند. بنابراین تمامی افراد، یعنی مترجمین، متخصصین و افرادی که نیازمند ترجمه هستند، باید بدانند که ترجمه متون علمی همان‌طور که نیازمند اشرف روی واژگان تخصصی است، نیازمند رعایت اصول اساسی و تکنیک ‌های ترجمه نیز است.

اگر در زمینه‌ای اشراف دارید و می‌خواهید شروع به ترجمه کنید ایرادی ندارد ولی باید ابتدا اصول ترجمه را بیاموزید و با ماهیت اساسی ترجمه آشنا شوید و به آن کاملاً مسلط گردید که این مسئله نیازمند تلاش و کوشش بسیار است زیرا ترجمه یک علم بسیار تخصصی است و هر کسی نمی‌تواند در مدت کوتاهی بر آن اشراف پیدا کند. جایگاه یک مترجم می‌تواند حتی بالاتر از چایگاه یک نویسنده باشد و این مسئله نشان‌دهنده ارزش بسیار مترجمان است.